UMUNA A SARIBLAG (MAIKA-6 A PASET)
Mood:
energetic
Topic: Sariblag
"TANDAANAM daytoy sawek kenka, Erwin," kinuna kenka ni nanangmo a nakalablabbaga dagiti matana. "Ti ibagbagak a pamilia ti amam, umayda la ketdi agpakita ditoy!"
Gapu ta nasemsemka ken dimo kayat a denggen dagiti sumaruno pay a sawen ti inam ken dimo kayat a denggen ti dung-aw ni lolam, rimmuarka manipud iti agdua kadsaaran a balayyo. Nagderetsoka iti pagtutugawan iti sirok ti mangga nga asideg ti lalaktawan a lumas-ud iti arubayanyo.
Umuna a rabii ita a pannakaimassayag ni tatangmo. Nakalawlawag iti uneg ken ruar ti pagtaenganyo a parnuayen dagiti bombilia ken flourescent. Adu dagiti tao a makipagrikna iti kellaat nga ipupusay ti amam.
"Uppat a pulo ket limana laeng, nakaub-ubing pay. Kaasi met dagiti mapanawanna," insennaay ti maysa a lakay. Nalawag a mangegmo ti saritaan dagiti lallakay.
"Wen piman met. Ngem ala, ania ngarud, kasta la ti biag."
"No dina kano kinabig nga imbangga ti manmanehuenna iti pader iti bangir ti kalsada, natnag kano koma ti bus iti nakangatngato a derraas. Nasugatan kano met dagiti akinsangsango a pasahero ngem nakalasatda. Daksanggasat ta isuna laeng ti awanen angesna a dimteng iti ospital," kinuna ti sabali a lakay. "Maysa a pagwadan a tao ni Roman. Inlisina iti didigra dagiti pasaherona."
Pagwadan? naisipmo. Pagwadan kadi ti amak? Sipud pay adda puotmo, saanmo man la pulos nangegan iti inam a sawen daytoy a maysa a pagwadan ti amam. Awan sa aldaw a di agsubang dagiti nagannakmo. Ubingka pay ngem naimulan iti naganus nga isipmo nga adda babai ti amam. Adda sabali a pamiliana. Pagwadan kadi ti kasta nga ama?
Napasennaayka iti nakaun-uneg.
Iti panagdakkelmo, ad-adda a ni nanangmo ti kadkaduam a kankanayon. Nagturpos ni nanangmo iti kolehio ngem kalpasan a maipasngaynaka, saanen a nagtrabaho ta imbukbokna kenkan ti amin a panawen ken orasna. Impariknana kenka ti dungngo ken pammateg ti maysa nga ina.
Kasungani la unay ni tatangmo. Manmano a makitam wenno makalangenmo daytoy. Kanayon nga adda iti biahe. Maysa a drayber ti bus nga agbiahe manipud iti Cagayan nga agpa-Manila. Adda kabaelan ti nagtaudan a pamilia ni tatangmo ngem saan a nakapagturpos iti kolehio gapu kano iti pannakibarbarkadana. Bugbugtong ngamin nga anak ket matungpal amin a kayatna. Ngem masdaawka no apay a saan a nakaturpos ti amam ket nakasaysayaat met ni lola ken daydi lolom a kas nagannak.
Manmano nga agtalna ni tatangmo iti balayyo. Apagbibiit no kua iti pagtaenganyo no kasdiay nga adda bakasion nga ited ti kompania a pagpapaayanna. Nupay kasta, umanay koma metten dagita a kanito a nanamem ti kaaddana a kas ama iti dennam ngem natibnokanton iti panagapada ken nanangmo. Nagasat dagiti gundaway a di aggubal dagiti aldawda.
Madlawmo dagiti kanito no kasta nga agsusik dagiti nagannakmo. Napipigsa dagiti timek ni nanangmo. Kanayon a mangilunlunod! Uray pay ipupusay ti maysa a tao, kabaelanna nga isawang. Saanna man la nga ipakat ti masakdona a sursuro iti pannakimismisana iti simbaan a di unay adayo iti balayyo. Mangrugi a kasla tigre ti rupana a mangiridis iti nagan ti kunkunana a babai ti amam. Agburek ti dara ni nanangmo ket saan a sumardeng nga agsao agingga a lumukay dagiti balikasna ket agbanagton nga ay-ayenna ti bagina. Santo pagangayannan a punggosen ti nakawakray nga apsay a buokna ket bulonnan ti agsangsangit.
No kasta a kariaren ni nanangmo ni tatangmo, naulimek laeng ni tatangmo. Manmano a sumungbat kadagiti ipabpabasol ti inam. Manmano nga agungap dagiti kanayon a nakakaem a bibigna. No kasdiay a dandani di makapagteppel, mailayatna met dagiti napudaw ken namasel a takiagna ngem ibuntonnanton ti pungtotna iti adigi wenno semento a diding ti pinatakderna a balayyo.
Agay-ayam met iti isipmo no adda kadi talaga babai ti amam, no adda anakna iti ruar, ken iti kadi sidong dagitoy ti ad-adda nga ayanna ngem iti dakayo. Saludsod a nalaka koma laeng a damagem iti amam ngem nagtalinaedka a naulimek. Kas met iti kinaulimek ti amam iti dayta a banag. Dim' kayat ti agsaludsod, ta dim' kayat ti masaktan. Ta maanagmo ken mariknam nga adda kinapudno dagiti ibagbaga ti inam.
Mapan amin a pannakaawat ken riknam a kumanunong para iti kalintegan ti inam. Mariknam ti panagsagsagabana. Ti ayat nga iruknoyna koma iti amam, nagpaay amin kenka.
Tandaanam ti kunak, anak, simmiplot manen kenka ti pakdaar ni nanangmo, umay agparang ditoy ti sabali a pamilia ti amam!
Padpadasenda! impatangken ti isipmo. Naasut ti saem iti barukongmo. Nakaemmo ti bibigmo ket in-inut a nagbabasa dagiti agsumbangir a matam. Nariknam ti bara ti apuy nga inkay-ab ti angin manipud iti temtem a di unay adayo iti nagtugawam. In-inut a nagayus dagiti lua iti pingpingmo nga inlinged ti tinallikudam a raniag dagiti silaw. Padasenda ti umay agpakita!
ADALEMEN ti rabii. Nakaiddakan iti kuartom ngem saanka pay a nairidep. Nupay nakapsut, mangmangegmo ti tagari a parnuayen dagiti agsusugal iti arubayan. Ti pannakaseksek ken pannakaitaktak dagiti baraha iti lamisaan, ti killiing sagpaminsan dagiti baria a maipisok iti baso, ken ti sagpaminsan nga uyek.
Nagdataka iti katrem. Limsot a rimmuar ti panagkitam iti silulukat a tawa ti buya ti nasipnget a tangatang. Awan pulos uray maysa a bituen a mangted raniag iti law-ang.
Simminan ti amam. Saan kadi a dayta ti kayatmo? Saan kadi nga inem-emam dagiti sakit ti nakemmo kenkuana? Saan kadi a nailunodmo met iti naminsan?
Naladawka a simmangpet iti maysa a rabii. Saanmo a ninamnama a madatngam ti amam a mangur-uray kenka iti kadaklan.
"Naggappuam?" impasabatna idi kenka. Nakatugaw daytoy iti panglawaen a salasyo. Pattapattaem a nabayagen a mangur-uray iti idadatengmo. Saanka a nagawid idi kalman isu a dimo ammo no kaano pay ti kaaddana.
"Ne, addakayo gayam, `tang," kinunam a nabigla. Nagsarimadengka iti ruangan.
"Naggapuam?" inulit ti amam. "A-ania pay ti oras?"
Saanka a simmungbat. Ania komat' bibiangmo, kunam koma ta nasilian a dagus ti natibnokan iti sanger ti arak nga isipmo ngem saanmo a nayesngaw ti sungbatmo.
"Naggapuam, kunak?" ngimmato ti timek ti amam.
"Ania komat' bibiangmo. Lumned-tumpawka ditoy a pagtaengan, simmangpetka laeng, kasla sinnokan a kimmalkalaingan," indayamudommo ket linabsamon daytoy a nakatugaw iti sopa.
Nagpungtot ni tatangmo. Iti apagdarikmat, nanalpaaken ti teltelmo kadagiti nadagsen a gemgemna. Umuna unay a gundaway a madissuannaka. Naiparusisika iti lamiseta. Natnag a naburak iti datar ti plorera a natippawmo.
Immarayat ni mamangmo a nalukag iti pannaturogna. Inggawidnaka a tumakder iti nakaidaramudomam ta amkenna no bumaleska.
"Sige, kabilem daytoy ubing!" inriaw ni nanangmo. "Abus man pay ta iti laeng nanumo a pagadalan ti pagbasbasaanna. Saan a kas iti elegante nga eskuelaan nga ayan ti anakmo iti daydiay a babaim!"
"Isu nga agtubo ti sara daytoy anakmo ta kanayonmo a kankanunongan!" inwitwit ti amam. "Dimo ngamin tubngaren dagiti killo nga aramidna!"
"Itaka man laengen nga adda ditoy balay, kastoy pay ti ipalak-ammo kenkuana."
Inwasawas ni tatangmo ti kanawan nga imana sakbay a timmallikud ket nagturongen iti agpangato nga agdan ngem nagbuelta a nagsubli iti sanguananyo nga agina. Awan tagtagari ken kutkutiyo.
"Tandaanam daytoy, Erwin, no dinaka suruan ti inam a kadendennam, asino koma ngarud pay ti mangisuro kenka?" Nakalinlinteg ti nabaked a takder ti amam. Kasla impinta ti serioso a rupana iti puraw a bobeda iti panangtangadmo kenkuana. "Saannak nga aw-awagan iti tatang no kabaelannakto met pay laeng a sungbasungbatan. Ken laksidennak metten nga ama, no dika man laeng makapagturpos iti haiskul!"
Nariknam ti ut-ot iti teltelmo. Nangemkemka. Immirut dagiti nalukot a gemgemmo. Pimmigsa dagiti nakapsut itay nga angesmo.
Gapu iti napalaus a guram iti amam, ad-adda manen a nakibarkadaka. Iti basketbolan, iti beerhouse ken uray antoy ditan nga ayuyangyo kadagiti barkadam. Nabaybay-amon ti panagadalmo. Dinaka tinubngar ni nanangmo ta impagarupna no sumsumrekka iti pagadalan.
Iti panagsaritayo iti nobiam, inusignaka a dagus. Impasaksakna amin a kayatna nga ibaga.
"No dinak kayat a tungpalen, ita pay laeng, agsinatan!"
"Sina... di sina! Apay ti kunam, siksika laeng ti babai, aya? Nagadu dita dagiti mangkamkamat kaniak!"
"Pues, makaammoka," kinuna ti nobiam. "Dim' pulos denggen dagiti patigmaan. Ania laengen ti kukueen ni nanangmo? Isu met la gayam nga isukatnakayo ni tatangmo...."
Ket saanen nga intuloy ti nobiam ti sawenna ta timmallikuden a dagus kenka. Sinarunom latta ti kaayan-ayatmo nupay nasairka kadagiti imbalikasna. Imbagam kenkuana a saanna a dakdakamaten ti amam iti saritaanyo.
"Kaguram unay ti amam," innayon pay idi ti nobiam. "Ngem no kas kenka ti agbalinto nga ama dagiti annakko, saan laengen!"
Nasaktanka kadagiti sinao ti nobiam. Manipud idin, inkarim iti bagim nga agadalka a naimbag. A, paneknekam a kabaelam a bangonen ti bukodmo a masakbayan iti uray asino nangnangruna iti amam. Ket wen, kasta metten iti pamilia, a sangkasao ni nanangmo, a nangagaw iti ragsak ken talinaay ti pagtaenganyo.
Iti panaglabas dagiti aldaw, ad-adda nga immadayo ti riknam iti amam. Arigna estranghero daytoy kenka tunggal dumteng iti balayyo. Liniklikam dagiti kanito nga aglanglangkayo a dua, dagiti kanito nga agsaritakayo, ken dagiti kanito a mangipaneknek nga isu pay laeng ti amam. Paset dayta ti saem a naurnong iti kaunggam.
No kasta a rabii a maturogka, agdakiwas iti panunotmo dagiti adu a bambanag maipanggep iti amam. No naragsak kadi daytoy iti sidong ti sabali a pamiliana. No ad-adda kadi a napatpateg dagitoy ngem kadakayo ken nanangmo. No ipatpategnaka kadi met laeng a kas anak. Adalemton ti rabii inton mairidepka a kas ita.
Nakaturong pay laeng ti imatangmo iti nakasipsipnget a tangatang. Kasla mangmangegmo manen ti masansan a ballaag ni nanangmo: Padasenda ti umay agpakita! Diakto ipalubos a makapad-awda iti inaladak. Magnada pay nga umuna iti bangkayko!
Nagsikigka. Nakaun-uneg manen ti imbulosmo a sennaay. Awanen ti amam, apay koma nga agladingitka? Nairuamka metten iti kanayon a kaawanna. Awanen ti puon ti pagsaksakitan ti riknayo ken nanangmo. Awanen ti ama a pagin-innagawan ti dua a pamilia. Pimmusayen.
TI SIMREK iti uneg ti kuartom a darang ti init ken anniniwan dagiti aggarawgaraw a bulong ti mangga a mangapla-aplag iti rupam ti nanglukag kenka iti kabigatanna. Nadagsen ti bagim isu a nagtalinaedka latta iti kuartom a nakaidda. Saanmon a madlaw no adda bisita iti sirok wenno agpapatang iti arubayanyo ta natagarin iti ruar a kangrunaan a parnuayen dagiti aglabasen a lugan iti kalsada.
Nagsaltek ti imatangmo iti kalendario iti lawanit a pannakadibision dagiti kuarto iti ngato ti pagtaenganyo. Nalagipmo, innem a bulan laengen, agturposkanton iti kolehio. Asidegen ti aldaw a kayatmo nga ipaneknek iti amam a kabaelam a leppasen ti panagadalmo. Ngem awanen. Awanen daytoy a makaimatang iti balligim iti baet ti sakit ti nakem ken iti pammatim a panangbaybay-ana iti pamiliayo.
"Saanka kadi a sumrek ita, anak?" naibaskag ni nanangmo iti nakalukat a ridaw ti siledmo a dim' inrikep idi rabii ta nadagaang ti tiempo.
"Saan pay, `nang," insungbatmo a nangtaliaw iti nakamangisit nga inam. "Inikkandak iti makalawas a kaawan iti pagadalan."
"Bumabaka ngaruden ta makigiddankan ken ni lolam. Naidasaren iti lamisaan ti pamigat."
Nagtung-edka laeng.
Nakatallikuden ni nanangmo idi malagipmo ti naudi a kinunana: Naidasaren iti lamisaan. Saan kadi a dayta ti ur-urayen ti amam nga aramiden ti inam kenkuana?
Itay laeng napan a lawas, dimteng ni tatangmo iti maysa a malem ti Sabado. Binaonna ni nanangmo a mangidasar iti kanenna ta nabannog ken mabisin unay. Ammom a manmano nga agbaon ti amam. Makaammo latta no kuan iti bagina. Saan nga agalumiim nga agbaon gapu iti dumakdakkel a giwang iti nagbabaetanyo no di ket kasta a talaga ti ugalina. Saan a namandar. Ammona nga asikasuen ti bagina. Nalaing nga agluto. Isu pay ti masansan a manglaba kadagiti aruatenna. Pammagusto laeng dagiti aldaw nga ilabaan daytoy ti inam.
"Ingka iti daydiay a babaim ta isu ti mangasikaso kenka." Manipud iti apagbingngi a rikep ti siledmo, nangegmo idi nga insungbat ti inam.
"Apay a kastaka? Awan man la serbim nga asawa."
"Ne, ta siak pay ita ti babalawem?" mangin-insulto ti boses ti inam. "Sipud pay insukatnakami iti babaim, ti kunam, adda pay kadi serbim a kas asawa?"
"Saankayo nga insukat!" gimluong ti timek ti amam. "Addaak kadi koma pay ditoy ita no insukatkayo? Siak pay laeng ti mangbibiag kadakayo. Siak pay laeng ti ama daytoy a pagtaengan!"
Saan a nagtagari ti inam. Insardengmo idi ti madamam nga ar-aramiden a homeworksmo. Nakagatmo ti bibigmo a dimngeg kadakuada.
"Sika ti pinakasarak, ta sika ti ay-ayatek. Ngem sipud pay nagdennata, nagbalinen nga impierno ti relasionta. Dinak kadi mapakawan? Agpapan ita, saanmo pay la a maawat nga adda met anakko kenkuana. Nabannogakon a mangur-uray iti pannakaawatmo."
"Dayta ti nagayatam, lak-amem amin a saem!"
"Ay-ayatenka ngem pinatayen dagita kunkunam a saem daytoy nga ayat. Sangkabassit laeng met a pakaasik, nga awatem dayta a riro iti biagko. Ta diakon mabalbaliwan dayta a pasamak iti kinataok. Diak ay-ayaten idi daydiay a babai, ngem sika met laeng ti gapuna. Ita, nasursurokon nga ayaten."
Natibnokan iti saibbek ti pungtot ti inam. "Makitak laeng dayta a babai. Imudumodko ti sumarampiting a rupana!"
"Nasuerteka pay laeng, ta nabangon ti balaymo iti lakub dagiti dadakkelko. Ta no saan, uray pay koma dikan makitkita," intuloy ti amam. Impeksana amin idi dagiti adda iti kaungganna. "Ammom no apay a mapanunotko pay laeng ti agawid? Gapu laeng ken Erwin. Diak kayat a tallikudan ti pagrebbengak kenkuana bilang ama. Kas met laeng iti pagrebbengan a kayatmo nga ikkatek iti anakko iti kagurguram a babai!"
In-inut a dimmagsen idi ti karabukobmo gapu iti nangegam. Adda met la kadi pammateg ti amak kaniak? naisipmo. Adda naalut-ot a puris iti barukongmo ket nagbabasa dagiti matam. Nagluaka.
Idi bumabaka, agan-anug-og pay la ni nanangmo iti sopa. Awanen ni tatangmo a karirririna. Nagturongka iti kosina, awan met dita ti amam. Impapanmo a nakapanawen. Linukatam ti kaldero, adu pay ti nabati nga innapuy. Linuktam ti kaserola, naipasabat ken naangotmo ti dinengdeng nga utong ken bulong ti saluyot a nasagpawan iti udang. Napasennaayka. Paborito met pay ngarud dayta ni tatangmo.
Kasano a sumangpet ti maikadua a pamilia ti pimmusay nga ama, kablag? Ah, pasangpetentayo man lattan, makaammotayonton a mangsungbat iti dayta a saludsod kalpasanna. Sumangpet lattan a bigla ti maikadua a pamilia. Ah, ta kasta met a talaga, ti sagsaganaam a banag, dimton mapakpakadaan iti isasangbayna.
Ngem diak sa met ammo nga ituloyen, isut' gapuna a pinagnanayonmin ti sarita tapno medio makaalatayo man iti momentum, tapno makasalidatayo. Makaammo ditan, no ania ti rummuar iti panunot isu lattan ti ikur-itmi, kablag.
Patokarenmi man 'tay naliday a Mister Lonely bareng tumulong a mangpespes iti utek.
Asino ti mangipagarup a makalawas kalpasan daydi nga aldaw, sumina gayamen ti amam? Daydin ti naudi a pannakangegmo iti timekna. Saanmo man la a nakasarita wenno nakita man laeng koma.
Nalagipmo nga agur-uray ni lolam kenka iti naladaw unayen a panamigat. Bimmangonka a dagus. Kinupinmo ti ulesmo ket imparabawmo iti pungan. Simmiripka iti tawa. Nakitam ti ulitegmo a mangisagsagana kadagiti ramitna a mapan iti kamposanto. Imbagam kenkuana idi rabii a sumurotka kadakuada ita a mapan agaramid iti panteon ni tatangmo.
Insuotmo ti inuksobmo a tisirt idi rabii. Pinidutmo ti sagaysay iti tokador ket intarusmo iti kusokuso nga ababa a buokmo. Namatmatam ti rupam iti sarming: dagiti natimbukel a mata, natangsit nga agong, naingpis a bibig ken nawada a muging iti kimmampuso a rupam. Ti nagdawadaw a buok iti ngatuen a tengnga ti muging a nangsukog iti kimmampuso a rupam ti natawidmo laeng iti langa ti amam. Aminen agraman ti kayumanggi a kudilmo, naalam iti inam.
Naibbatam ti sagaysay iti pigsa ti riaw ni nanangmo nga impagarupmo no paset dayta ti dung-awna ngem saan.
"Nagpuskol ketdin ti panagruprupam!" inlaawna manipud iti salas iti baba a nakaimassayagan ti amam. "Awan babainyo! Adda pay laeng turedyo nga umay agpakita!"
Nakigtotka. Kasla gurruod ti timek a nangdayyeg kenka a sitatakder iti sanguanan ti tokador. Adtoyen ti kanayon a ballaag ni nanangmo. Adtoyen ti pagam-amkam a mapasamak.
Iti apagdarikmat, tinaray dagiti sakasaka a dapanmo ti agpababa a narra nga agdan. Naipasabat kenka ti maysa a baket ken maysa a baro. Nakamangisitda. Disente ti aruaten ti baket a kaedad ngata ni nanangmo. Daytoy kadi a babai ti nangisukatan ni tatangmo iti inam?
"Pumanawkayo!" natibnokan iti saibbek ti pungtot ni nanangmo nga aggulgulagol ta igawgawid dagiti babbaket a kalugaranyo. Nagpatengnga ni lolam. Inanawana ti inam a mangduklos iti sangaili. Ingguyodna a dagus daytoy iti kosina.
Siak, wen, siak ti mangpapanaw kadakuada, nakunam iti bagim. Ngem idi matmatam ti lalaki, a pattapattaem a kaedamo, iti abay ti baket nga agsasaibbek iti sanguanan ti bangkay, kasla adda kawar iti arsadanan ti agdan a nangigawid kadagiti sakam. Nasdaawka. Kasla ti rupana ti retrato a naikuadro iti rabaw ti lungon. Kaing-ingasna la unay ti ladawan ti amam idi baro pay.
Saanmon a sinango dagiti agina. Nagpakosinaka ketdi.
"Atalnaka koma, anakko. Ammok a tumukno iti langit ti guram kadakuada. Ngem ipagpagapum kadi laengen kaniak," nangegmo a kinuna ni lolam iti inam. Igawgawid dagiti kuribetbeten nga imana ti takiag ni nanangmo.
"Kurang pay ti tungpak kenkuana!" inridis ni nanangmo. Lumablabbasit ti rupana iti pungtot. Kas kenkuana, marikriknam met ti panagbukar ti saem iti kaunggam.
Iti naunday a panawen, naikuspil ti dayaw ken kalintegan ni nanangmo. Adtoyen ti gundaway a maipeksana amin a saem nga inem-emanna iti barukongna. Adtoyen a maipakatna dagiti pangtana: Padasenda ti umay agpakita! Diakto ipalubos a makapad-awda iti inaladak. Magnada pay nga umuna iti bangkayko!
"Agparbengka koma, anakko, kababaintayo la unay kadagiti tattao."
Nasemsemka iti eksena a naimatangam. Naikuspil ti kalintegan ti inam, ti kalinteganyo nga agina. Maikuspil kadi manen ita?
Tinurongmo a dagus ti ridaw. Dim' kayat a panunoten wenno sanguen ita ti agdama a situasion. Napukawen ti bisinmo. Kinamakammo ni ulitegmo ken ti dua pay a kaduana nga agturongen iti kamposanto.
Ay anian, kablag, dimi metten ammo ti aramidenmi. Apay nga limmiklikkami iti situasion? Saan kadi a napintas koma no paggubalenmi dagiti dua nga asawa?
Hmmm.... Adtoy manen datao a lumiklik kadagiti susik. No koma kamera, kablag, mayakaren ti pannakaipukos ti kangrunaan nga eksena. Umanay kadin dayta, kablag? Hmm, ta agtabbed metten ti isipmi.
Sige, umadayotayo man laengen, ngem uray pay ngata umadayo ti bidatayo nga anak, addanto latta iti murdong ti isipna ti situasion nga itarayanna wenno maitarayanna kadi?
Posted by rfaafil
at 12:01 AM EDT
Updated: Mon, Oct 25 2004 2:50 AM EDT
lucky
suave
surprised
quizzical
special
Sika, wen sika, kablag!
don't ask
cool